Nie tylko ludność Kaliskiego ale też społeczeństwo całego kraju, potraktowało zniszczenie Kalisza jako barbarzyński cios zadany polskiej kulturze, tradycji i historii. Ten barbarzyński akt zniszczenia wyzwalał też negatywny stosunek do Niemców, a nawet pośrednio do Polaków z zaboru pruskiego, służących w armii niemieckiej.

      Władze niemieckie na początku okupacji w roku 1914 nie przejawiały zasadniczo wrogiego stosunku do Polaków, chcąc tym samym zjednać sobie sympatię społeczeństwa polskiego do swojej armii. Na terenie Kaliskiego ludność wykazywała jednak wrogą postawę wobec okupantów. Ten negatywny stosunek pogłębiały też stosowane przez wojsko represje rekwizycyjne. 

„Okupanci do końca niszczyli przemysł kaliski. Nie udzielali zezwoleń na uruchamianie fabryk, rekwirowali surowce i maszyny. Wywozili wiele urządzeń a kilka fabryk przeznaczyli na magazyny i koszary wojskowe” ...

       - informowała „GAZETA KALISKA” z 18 listopada 1921 roku.

       Skutki zburzenia miasta przez wiele lat rzutowały na poziom życia mieszkańców oraz jego ekonomiczne-społeczny rozwój. Miały one nie tylko szczególnie negatywny wpływ na mieszkańców w latach wojny 1914 - 1918, ale również praktycznie do końca II Rzeczypospolitej, tj. do chwili wybuchu II wojny światowej.

      Przez okres 25 lat miasto zabliźniało swoje rany, żyło sprawami odszkodowań, odbudowy i likwidacji pozostałości wojennych. Rada Miejska działająca pod kontrolą okupacyjnych władz niemieckich, z powstałym w listopadzie 1914 roku Komitetem Odbudowy Kalisza, ukonstytuowanym w Warszawie,⁸⁶ podjęła działania zmierzające do opracowania koncepcji odbudowy starego miasta. Pośpiesznie opracowano warunki konkursu oraz plan pomiarowy miasta jako podstawę do projektowania. W okresie od listopada 1914 do kwietnia 1915 roku plan odbudowy opracowała grupa projektantów z Koła Architektów w Warszawie, przy współpracy mieszkańców Kalisza. Został on jednak poważnie skrytykowany i uznany za niewystarczający.⁸⁷ Postanowiono więc w drodze nowego konkursu wybrać najwłaściwszy projekt odbudowy, zwłaszcza, że pod koniec 1915 roku odbudową zainteresowały się także niemieckie władze okupacyjne. Prace projektowe nad odbudową prowadzone były więc dwutorowo i niejako konkurencyjnie. Władze niemieckie chciały nadać miastu formę zabudowy pruskiej, natomiast społeczeństwo miejscowe pragnęło nawiązać do zabudowy ukształtowanej historycznie w pełni zgodnej z tradycją i kulturą. Niemcy byli przeciwni organizowaniu konkursu, a na projektanta odbudowy rekomendowali G. Caro z Berlina.

      W dniu 3 grudnia 1915 roku Koło Architektów w Warszawie ogłosiło konkurs na sporządzenie planu regulacyjnego m. Kalisza. Inspiracją ogłoszenia konkursu było zgłoszenie się Towarzystwa Kredytowego miasta Kalisza, które zastrzegło sobie, że nagrodzone i zakupione prace konkursowe stają się jego własnością i że ono będzie miało prawo decydowania o ich wykorzystaniu. Konkurs nie miał charakteru realizacyjnego a jedynie koncepcyjny.⁸⁸ Do warunków i programu konkursu, Rada Miejska wprowadziła szereg uzupełnień,⁸⁹ między innymi chodziło o rozszerzenie ulic w zabytkowej części miasta [Warszawskiej, Wrocławskiej, Sukienniczej - do 18 metrów, a Złotej, Łaziennej i Kanonickiej, od Rynku Głównego do Grodzkiej - do 15 metrów] oraz o otwarcie widoku z mostu Kamiennego na ul. Rybną i kościół pofranciszkański. Dodatkowo zażądano opracowania lokalizacji nowej dzielnicy koło dworca kolejowego oraz przemysłowej dzielnicy pod Majkowem. Zakończenie konkursu określono na 3 lutego 1916 roku.

      Niemcy wyrażali pełną dezaprobatę dla działań Rady Miejskiej, gdyż ich zamiarem było - jak już wspomniano - architektoniczne zgermanizowanie miasta. Wiązało się to z ich zamiarami aneksji Kalisza, jako największego miasta leżącego tuż przy granicy.⁹⁰

      Konkurs zaangażował czołówkę polskich architektów, przynosząc plon w postaci 15 prac - w tym kilka bardzo interesujących. Przyznano 2 nagrody i 6 wyróżnień. Prace konkursowe zmierzały do zachowania autentyzmu przestrzeni staromiejskiej, przy jednoczesnym dokonaniu niezbędnych korekt modernizacyjnych.⁹¹

      Zdobywcami pierwszej nagrody byli: T. Zieliński i Z. Wójcicki, - drugiej Z. Kalinowski. Pozostałe 7 prac oceniono bardzo krytycznie, jako nie posiadające istotnych wartości. W tym przypadku nazwisk autorów nie ujawniono.⁹² Nagrodzone projekty przede wszystkim rekonstruowały śródmieście, kierując się ideą przywrócenia polskiej kulturze utraconego zabytku urbanistyki. Zmieniono jednak usytuowanie Ratusza, oraz usunięto z jego otoczenia sąsiadujące budynki, wprowadzając więcej przestrzeni i światła.

      Działania konkursowe zdopingowały władze niemieckie do podjęcia działalności urbanistycznej na terenie miasta. Autorzy projektu z 1916 roku w znacznym stopniu opierali się na koncepcjach konkursowych. Projekt został opracowany przez biuro budowlane Magistratu przy współpracy Rady Miejskiej i nawiązywał do polskich tendencji odbudowy, aczkolwiek podlegał zatwierdzeniu przez Niemców. Plan przewidywał poszerzenie ciągów ulic: Warszawska - Wrocławska, Sukiennicza - Kolegialna oraz Grodzka - Garbarska - Targowa, aby umożliwić wprowadzenie komunikacji tramwajowej.

      Plan likwidował też budynki na ulicy Nadwodnej i Ogrodowskiej oraz od ulicy Sukienniczej do Łaziennej w celu poszerzenia bulwarów nad Prosną, dookoła starego miasta. Plan ten został przyjęty przez władze miasta w lipcu 1916 roku do realizacji.

      Przekazano go też Kołu Architektów w Warszawie w celu dokonania oceny,⁹³ a następnie ponownie zatwierdzono go w czerwcu 1917 roku i wyłożono do publicznego wglądu.⁹⁴ Po opracowaniu kolejnego projektu i jego alternatywy z drobnymi korektami, został on zaakceptowany w dniu 1 sierpnia 1917 roku przez dr. inż. Griesbacha [referenta Zbiorczej Komisji dla m. Kalisza], jako materiał do kolejnego opracowania planu.

      Na ilustracji 3, przedstawiono ten plan, który wprowadzał korektę otoczenia klasztoru franciszkańskiego od strony ulicy Rybnej [Kazimierzowskiej] i ul. św. Stanisława oraz utworzenie placu pomiędzy ulicami Rybną i Browarną. Projekt ten nie przewidywał zburzenia cerkwi na pl. św. Józefa. W projekcie ustalono też ilość kondygnacji [wysokość budynków] przy odbudowie ulic: Warszawskiej, Wrocławskiej, Sukienniczej, Kanonickiej i Marjańskiej na 4 a na pozostałych ulicach śródmieścia na 3 kondygnacje.

      Projekt podpisany przez dr. inż. Griesbacha, wraz z ustawą budowlaną dla miasta Kalisza, [zatwierdzoną w dniu 10 lipca 1917 roku) przesądził o formach odbudowy miasta, o liniach regulacyjnych zabudowy i o zasadach zabudowy poszczególnych działek. Plan ten został po zakończeniu wojny zaakceptowany w 1919 roku przez władze polskie i obowiązywał w dalszych etapach odbudowy miasta.

      Po wyzwoleniu kraju w 1918 roku władze miejskie z wielką energią podjęły dzieło odbudowy miasta, ale powojenne zubożenie społeczeństwa ograniczało te działania. Trzeba więc było zabiegać o subwencje i kredyty. Ciosem dla mieszkańców było pozbawienie Kalisza rangi miasta wojewódzkiego - gubernialnego, a sprowadzenie go do rangi miasta powiatowego, co z góry skazywało go na mniej dynamiczny rozwój uniemożliwiając realizację ambitnych planów i zamierzeń.⁹⁵