Giller Stefan January 1833-1918, pseudonim Stefan January Sulita, Stefan z Opatówka. Poeta, prozaik i
nauczyciel gimnazjalny.
Urodził się w Opatówku 2 września 1833 r. Był uczniem Wyższej Szkoły Realnej w Kaliszu, gdzie zaprzyjaźnił się z
Adamem Asnykiem, braćmi Chodyńskimi i innymi znanymi kaliszanami. Już wówczas dał się poznać jako doskonały mówca, autor scenek dramatycznych i wierszy. Po latach Giller napisał powieść pt.
Dwaj towarzysze, której akcja działa się w kaliskiej szkole.
Po ukończeniu szkoły kaliskiej udał się do Warszawy i jako samouk pogłębiał wiedzę z dziedziny historii Polski oraz historii literatury i języka polskiego. Jednocześnie pracował jako adiunkt w Archiwum Akt Dawnych Polsko-Łacińskich i prywatnie wykładał język polski, literaturę i dzieje Polski. Następnie pracował jako pomocnik w kaliskim archiwum pod kierownictwem Józefa Szaniawskiego.
W 1862 r. Stefan Giller zdał egzamin na nauczyciela gimnazjum przed komitetem egzaminacyjnym Komisji Oświecenia i otrzymał posadę nauczyciela przedmiotów historyczno-filologicznych w Gimnazjum Męskim w Kaliszu. Ponadto uczył w innych szkołach w Kaliszu. Z braku odpowiednich polskich podręczników sam opracowywał kursy historii literatury polskiej, stylistyki i poetyki z przeglądami historycznymi i dyktował je swoim uczniom po wykładach. W czasie wzmożonej działalności rusyfikacyjnej Giller wytrwale pracował nad zachowaniem języka polskiego i znajomości literatury polskiej wśród uczniów. Giller, posiadający dar pięknej i porywającej wymowy, potrafił rozbudzać wyobraźnię uczniów i uczucia narodowe. Należał do najbardziej lubianych i szanowanych nauczycieli. Uczniami Gillera byli: prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1922-26
Stanisław Wojciechowski, artysta malarz Alfred Wierusz Kowalski, prawnik, rektor Uniwersytetu Wileńskiego -
Alfons Parczewski, historyk Aleksander Rembowski, lekarze: Adam Pałęcki i Kazimierz Orzeł, dziennikarze, prawnicy i wielu innych.
Stefan Giller brał czynny udział w życiu społecznym i kulturalnym Kalisza i
Opatówka. Organizował odczyty, wygłaszał mowy
okolicznościowe, był członkiem instytucji kulturalnych, wspierał akcje oświatowe i charytatywne. Był współzałożycielem "taniej czytelni" w Kaliszu, członkiem Zarządu Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego. W 1905 r. przekazał bezpłatnie lokal w swoim domu w Opatówku na dom ludowy i czytelnię publiczną.
Po 35 latach pracy w Gimnazjum Filologicznym, a następnie w
Gimnazjum Męskim w Kaliszu Stefan Giller przeszedł na emeryturę, żegnany przez najwybitniejszych przedstawicieli społeczeństwa Kalisza. Utworzone w 1911 r. w Warszawie Towarzystwo Byłych Wychowańców Szkół Kaliskich mianowało Stefana Gillera pierwszym honorowym członkiem (drugim został Alfons Parczewski). W 1909 r. powrócił na stałe do
rodzinnego domu w Opatówku.
Ważną rolę w życiu Stefana Januarego Gillera odgrywała twórczość literacka. Swoje utwory podpisywał najczęściej - Stefan z Opatówka. Zadebiutował w 1859 r. w Warszawie w periodyku "Klejnoty Poezji Polskiej" wierszem
Modlitwa młodej matki. Rok później w "Bibliotece Warszawskiej" ukazał się poemat pt.
Krótkie curriculum vitae Matyjasza, co zwan był Kobeżnikiem na Wilczej
Ustroni, którego akcja toczy się w Rosochatce pod Opatówkiem. Wiele utworów poetyckich ukazało się w
"Czytelni Niedzielnej" z 1862 r. redagowanej przez brata Agatona w Warszawie. Poemat Stefana z Opatówka
Jan Kochanowski z Czarnolesia, zdobył pierwszą nagrodę w konkursie poetyckim w Warszawie. Część swoich utworów Giller opublikował w Krakowie w 1890 r. w wydawnictwie Gebethnera i Wolffa w zbiorze
Elegie i sonety. Wiersze Gillera pojawiały się w wydawnictwach zbiorowych: kalendarzach, almanachach, księgach pamiątkowych, antologiach i jednodniówkach.
W twórczości poetyckiej Stefana z Opatówka na uwagę zasługują
Treny na śmierć syna, cykl utworów - Krakowiaki, obejmujący trzy części:
Krakowiaki warszawskie, Krakowiaki krakowskie i Kulig
polski. Za namową kaliskich społeczników - Rymarkiewiczów Stefan Giller napisał poemat epopeiczno-liryczny pt.
Kalisz. Był autorem poematu epickiego pt. Kartka z legendy 1794 r. Wiele utworów poetyckich poświęcił
Giller przyrodzie tatrzańskiej, którą był zauroczony. Giller tworzył także ballady (Ślepi
gladiatorowie, Cynogir, Spotkanie za Letą), ody (Na cześć
Kopernika, Na jubileusz Józefa Ignacego Kraszewskiego).
Oprócz twórczości poetyckiej Giller uprawiał prozę, dramat, szkice historyczne i portrety literackie. Jego powieści
Pokutnicy, Mateusz Trębacz i Czarna Jagna, Do ostatniej
krwi, mają wydźwięk patriotyczny i moralizatorski. Mniejsze formy prozatorskie to:
Przytulisko i Zabramka, O złych siostrach, O słabych i
mocniejszych, Swaty niemieckie. Giller był także autorem komedii:
Nowe drogi i Licytacja i zajazd, monologów: Polski diabeł i
Ballada majowa. Na otwarcie nowego budynku kaliskiego teatru w 1900 r. napisał na prośbę Delegacji Dramatycznej Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego prolog
Sztuka i Ludzkość, w którym zawarł swoje poglądy na sztukę.
Wynikiem literackich i historycznych zainteresowań Stefana Gillera są rozprawy historyczne i portrety literackie. Z okazji jubileuszu zwycięstwa pod Wiedniem opublikował w 1883 r. w
"Gazecie Narodowej" rozprawkę pt. Jan III Sobieski i odsiecz
Wiednia. Z okazji stulecia urodzin Adama Mickiewicza napisał oryginalną rozprawkę o poecie pt.
Adam Mickiewicz, w której przedstawił swój stosunek do twórczości wieszcza mającego wielki wpływ na kształtowanie osobowości twórczej Stefana Gillera. Nie bez powodu nazywano Stefana z Opatówka ostatnim romantykiem.
Stefan Giller zmarł 27 stycznia 1918 r. Został pochowany w rodzinnym grobie na cmentarzu parafialnym w Opatówku. Na wniosek
Towarzystwa Przyjaciół Opatówka jedna z ulic na nowym osiedlu na Wądołach w Opatówku nosi imię Braci Gillerów.
Oprac. Jadwiga Miluśka, fotografie ze
zbiorów Biblioteki w Opatówku |
